శాంతిపాఠః
ఓం యో బ్రహ్మాణం విదధాతి పూర్వం
యో వై వేదాంశ్చ ప్రహిణోతి తస్మై ।
తం హ దేవమాత్మబుద్ధిప్రకాశం
ముముక్షుర్వై శరణమహం ప్రపద్యే ॥
“ఓం, ఆదిలో బ్రహ్మాణ్డాన్ని సృజించినవాడు, వేదాలను ప్రసారం చేసినవాడు, ఆ దేవుడు నా ఆత్మ బుద్ధిని ప్రకాశపరచగలడు. మోక్షాన్ని కోరుకుంటున్న నేను ఆ దేవుడికి శరణు ప్రపద్యే.”
ఈ శ్లోకం దేవుడి సర్వశక్తిమంతుడు మరియు జ్ఞానదాత అని సూచిస్తూ, ఆ దేవుని పట్ల భక్తుల అనంత నమ్మకం మరియు శరణాగతిని వ్యక్తపరచే ప్రార్థన. ఇది ఆత్మజ్ఞానం మరియు మోక్షం సాధించాలన్న తీవ్ర ఆకాంక్షను వ్యక్తం చేస్తుంది.
ధ్యానం
ఓం మౌనవ్యాఖ్యా ప్రకటిత పరబ్రహ్మతత్త్వం యువానం
వర్షిష్ఠాంతే వసదృషిగణైరావృతం బ్రహ్మనిష్ఠైః ।
ఆచార్యేంద్రం కరకలిత చిన్ముద్రమానందమూర్తిం
స్వాత్మారామం ముదితవదనం దక్షిణామూర్తిమీడే ॥ 1 ॥
ఓం, యువకుడైన పరబ్రహ్మతత్వాన్ని మౌనంగా వ్యాఖ్యానించే, వార్షిక ఋషుల చివరిలో బ్రహ్మనిష్ఠ ఋషి గణాలచే చుట్టుకొనబడిన, చిన్ముద్రతో ఆచార్యుడైన ఆనంద మూర్తి, స్వాత్మరామనై, సంతోషంగా ముఖం పెట్టిన దక్షిణామూర్తిని నేను పూజిస్తున్నాను.
వటవిటపిసమీపేభూమిభాగే నిషణ్ణం
సకలమునిజనానాం జ్ఞానదాతారమారాత్ ।
త్రిభువనగురుమీశం దక్షిణామూర్తిదేవం
జననమరణదుఃఖచ్ఛేదదక్షం నమామి ॥ 2 ॥
వటవృక్షం సమీపంలో భూమిపై ఆసీనుడై, అన్ని మునుల సమూహానికి జ్ఞానాన్ని ప్రదానం చేసే, మూడు లోకాల గురువుగా, దక్షిణామూర్తి దేవునిని, జనన మరియు మరణాల దుఃఖం తొలగించే సమర్థుడైన ఆ దేవుని నేను వందనం చేస్తున్నాను.
చిత్రం వటతరోర్మూలే వృద్ధాః శిష్యా గురుర్యువా ।
గురోస్తు మౌనం వ్యాఖ్యానం శిష్యాస్తుచ్ఛిన్నసంశయాః ॥ 3 ॥
వటవృక్షం యొక్క మూలం వద్ద ఒక విచిత్రం ఉంది: వృద్ధులైన శిష్యులు ఉంటే, గురువు యువకుడు. గురువుల మౌనం వారి ఉపదేశంగా మారుతుంది, శిష్యుల సందేహాలు మాత్రం తొలగిపోతాయి.”
నిధయే సర్వవిద్యానాం భిషజే భవరోగిణామ్ ।
గురవే సర్వలోకానాం దక్షిణామూర్తయే నమః ॥ 4 ॥
అన్ని విద్యాలకు నిధిగా, భవరోగాలకు వైద్యుడుగా, అన్ని లోకాలకు గురువుగా ఉన్న దక్షిణామూర్తికి నమస్కారం.
ఓం నమః ప్రణవార్థాయ శుద్ధజ్ఞానైకమూర్తయే ।
నిర్మలాయ ప్రశాంతాయ దక్షిణామూర్తయే నమః ॥ 5 ॥
ఓం, ప్రణవాన్ని (ఓంకారాన్ని) తన సారంగా కలిగి, శుద్ధ జ్ఞానంతో ఏకైక రూపంగా ఉన్నవారికి, నిర్మలమైన, ప్రశాంతమైన దక్షిణామూర్తికి నమస్కారం.
చిద్ఘనాయ మహేశాయ వటమూలనివాసినే ।
సచ్చిదానందరూపాయ దక్షిణామూర్తయే నమః ॥ 6 ॥
చిద్ఘన (పరమ చైతన్య ఘనం) మరియు మహేశ్వరుడైన, వటవృక్షం యొక్క మూలంలో నివాసం ఉన్న, సచ్చిదానంద (సత్యం, చైతన్యం, ఆనందం) రూపంగా ఉన్న దక్షిణామూర్తికి నమస్కారం.
ఈశ్వరో గురురాత్మేతి మూర్తిభేదవిభాగినే ।
వ్యోమవద్వ్యాప్తదేహాయ దక్షిణామూర్తయే నమః ॥ 7 ॥
ఈశ్వర, గురు, ఆత్మ రూపంలో విభజించబడిన మూర్తిభేదాలను కలిగి, ఆకాశం లాగా విస్తారమైన దేహాన్ని కలిగిన దక్షిణామూర్తికి నమస్కారం.
అంగుష్ఠతర్జనీ యోగముద్రా వ్యాజేనయోగినామ్ ।
శృత్యర్థం బ్రహ్మజీవైక్యం దర్శయన్యోగతా శివః
అంగుష్ఠతర్జనీ యోగముద్రా వ్యాజేన యోగినామ్” – అంటే యోగులు మరియు సాధకులు తమ సాధనలో ఈ ముద్రను ఉపయోగించాలి, ఇది వారికి బ్రహ్మం మరియు జీవం మధ్య ఏకీకరణం గురించిన ఆధ్యాత్మిక జ్ఞానాన్ని బోధిస్తుంది.
“శృత్యర్థం బ్రహ్మజీవైక్యం దర్శయన్ యోగతా శివః” – ఇక్కడ శివుడు శృతులు చెప్పే బ్రహ్మం మరియు జీవాత్మల మధ్య ఏకీకరణం లేదా ఐక్యతను యోగముద్ర ద్వారా బోధిస్తున్నాడు. ఈ ఐక్యత ఆధ్యాత్మిక సాధనలో అత్యంత ముఖ్యమైన లక్ష్యం.
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః ॥
స్తోత్రం
విశ్వం దర్పణ-దృశ్యమాన-నగరీ తుల్యం నిజాంతర్గతం
పశ్యన్నాత్మని మాయయా బహిరివోద్భూతం యథా నిద్రయా ।
యస్సాక్షాత్కురుతే ప్రభోధసమయే స్వాత్మానమే వాద్వయం
తస్మై శ్రీగురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 1 ॥
ఈ విశ్వం దర్పణంలో ప్రతిబింబించిన నగరం వంటిది, ఇది మన అంతర్గత స్వరూపంలో ఉంటుంది. మాయ చేసిన భ్రాంతితో, ఇది బయటకు ఉన్నట్లు భావిస్తాము, ఎలాగంటే నిద్రలో కలలు చూడటం వలె. ప్రబోధ సమయంలో, స్వయం తనను తాను అద్వయంగా అనుభవించుకునే వారికి, ఆ శ్రీగురుమూర్తి, శ్రీ దక్షిణామూర్తికి నా వందనాలు
బీజస్యాంతరి-వాంకురో జగదితం ప్రాఙ్నిర్వికల్పం పునః
మాయాకల్పిత దేశకాలకలనా వైచిత్ర్యచిత్రీకృతమ్ ।
మాయావీవ విజృంభయత్యపి మహాయోగీవ యః స్వేచ్ఛయా
తస్మై శ్రీగురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 2 ॥
ఈ విశ్వం దర్పణంలో ప్రతిబింబించిన నగరం వంటిది, ఇది మన అంతర్గత స్వరూపంలో ఉంటుంది. మాయ చేసిన భ్రాంతితో, ఇది బయటకు ఉన్నట్లు భావిస్తాము, ఎలాగంటే నిద్రలో కలలు చూడటం వలె. ప్రబోధ సమయంలో, స్వయం తనను తాను అద్వయంగా అనుభవించుకునే వారికి, ఆ శ్రీగురుమూర్తి, శ్రీ దక్షిణామూర్తికి నా వందనాలు.
యస్యైవ స్ఫురణం సదాత్మకమసత్కల్పార్థకం భాసతే
సాక్షాత్తత్వమసీతి వేదవచసా యో బోధయత్యాశ్రితాన్ ।
యస్సాక్షాత్కరణాద్భవేన్న పురనావృత్తిర్భవాంభోనిధౌ
తస్మై శ్రీగురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 3 ॥
ఎవరి స్ఫురణ సదా ఆత్మస్వరూపంగా ఉంటుందో, అసత్యమైన కల్పనలను అర్థరహితంగా భాసించేలా చేస్తుందో, ‘నీవు ఆ పరమ సత్యం వి’ అని వేద వాక్యాలతో ఆశ్రయించిన వారిని బోధించేవారికి, ఎవరి నేరుగా చేసిన అనుభవం వలన పునరావృత్తి రహితమైన భవసాగరంలో పునః పునః జన్మ తీసుకోవడం లేనిది, ఆ శ్రీగురుమూర్తి, శ్రీ దక్షిణామూర్తికి నా నమస్కారాలు.
నానాచ్ఛిద్ర ఘటోదర స్థిత మహాదీప ప్రభాభాస్వరం
జ్ఞానం యస్య తు చక్షురాదికరణ ద్వారా బహిః స్పందతే ।
జానామీతి తమేవ భాంతమనుభాత్యేతత్సమస్తం జగత్
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 4 ॥
నానా రంధ్రాలు గల ఘటంలో ఉన్న మహా దీపం యొక్క ప్రభ ఎలా ప్రకాశిస్తుందో, అలాగే జ్ఞానం చక్షువు మొదలగు ఇంద్రియ ద్వారాల ద్వారా బహిర్గతం అవుతుంది. ‘నేను జానామి’ అనే భావన కలిగిన ఆ ప్రకాశమే ఈ అంతటా ఉన్న జగత్తును ప్రకాశించించడం చూస్తాము. ఆ శ్రీ గురుమూర్తి, శ్రీ దక్షిణామూర్తికి నా నమస్కారాలు
దేహం ప్రాణమపీంద్రియాణ్యపి చలాం బుద్ధిం చ శూన్యం విదుః
స్త్రీ బాలాంధ జడోపమాస్త్వహమితి భ్రాంతాభృశం వాదినః ।
మాయాశక్తి విలాసకల్పిత మహావ్యామోహ సంహారిణే
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 5 ॥
దేహం, ప్రాణం, ఇంద్రియాలు, మనస్సు మరియు బుద్ధిని కూడా చలించేవిగా, శూన్యంగా తెలిసినవారు, స్త్రీలు, బాలులు, అంధులు మరియు జడం వంటివారిని పోలిన ‘నేను’ అనే భావనలో తీవ్రంగా భ్రాంతిపడే వాదనలను చేసేవారు. మాయా శక్తి సృష్టించిన ఈ మహా మోహనాన్ని నాశనం చేసేవారికి, ఆ శ్రీ గురుమూర్తి, శ్రీ దక్షిణామూర్తికి నా నమస్కారాలు.
రాహుగ్రస్త దివాకరేందు సదృశో మాయా సమాచ్ఛాదనాత్
సన్మాత్రః కరణోప సంహరణతో యోఽభూత్సుషుప్తః పుమాన్ ।
ప్రాగస్వాప్సమితి ప్రభోదసమయే యః ప్రత్యభిజ్ఞాయతే
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 6 ॥
రాహువు చేత గ్రస్తమైన సూర్యుడు మరియు చంద్రుడు వంటి మాయా ద్వారా ఆచ్ఛాదితమైన, ఇంద్రియాల ఉపసంహారం ద్వారా గాఢనిద్రలో ఉన్న ఆ పురుషుడు, నిద్రా సమయంలో ‘నేను లేను’ అనుకునేవాడు, మేలుకొన్న సమయంలో ‘నేను అదే ఉన్నాను’ అని ప్రత్యభిజ్ఞానం చేసుకునేవాడు. ఆ శ్రీ గురుమూర్తి, శ్రీ దక్షిణామూర్తికి నా నమస్కారాలు.
బాల్యాదిష్వపి జాగ్రదాదిషు తథా సర్వాస్వవస్థాస్వపి
వ్యావృత్తా స్వను వర్తమాన మహమిత్యంతః స్ఫురంతం సదా ।
స్వాత్మానం ప్రకటీకరోతి భజతాం యో ముద్రయా భద్రయా
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 7 ॥
బాల్యం నుంచి మొదలుకొని జాగృతి, స్వప్న మొదలైన అన్ని అవస్థల్లోనూ, ఎల్లప్పుడూ ‘నేను’ అనే భావన అంతరంగంలో ప్రకాశిస్తుంది. తన భక్తులకు అదృష్టమైన ముద్రతో స్వయం ఆత్మను ప్రకటించేవారికి, ఆ శ్రీ గురుమూర్తి, శ్రీ దక్షిణామూర్తికి నా నమస్కారాలు
విశ్వం పశ్యతి కార్యకారణతయా స్వస్వామిసంబంధతః
శిష్యచార్యతయా తథైవ పితృ పుత్రాద్యాత్మనా భేదతః ।
స్వప్నే జాగ్రతి వా య ఏష పురుషో మాయా పరిభ్రామితః
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 8 ॥
కార్యకారణ సంబంధాల ఆధారంగా, తమ స్వాములతో సంబంధంగా, శిష్యులు మరియు గురువులుగా, అలాగే తండ్రులు మరియు పుత్రులుగా ఆత్మను భేదిస్తూ, స్వప్నంలో లేదా జాగృతి అవస్థలో మాయా చే భ్రాంతిపడుతున్న ఈ పురుషుడు, తన నిజస్వరూపం గురించి అవగాహన పొందుతున్నవారికి, ఆ శ్రీ గురుమూర్తి, శ్రీ దక్షిణామూర్తికి నా నమస్కారాలు.
భూరంభాంస్యనలోఽనిలోంబర మహర్నాథో హిమాంశుః పుమాన్
ఇత్యాభాతి చరాచరాత్మకమిదం యస్యైవ మూర్త్యష్టకమ్ ।
నాన్యత్కించన విద్యతే విమృశతాం యస్మాత్పరస్మాద్విభో
తస్మై శ్రీ గురుమూర్తయే నమ ఇదం శ్రీ దక్షిణామూర్తయే ॥ 9 ॥
భూమి, నీరు, అగ్ని, వాయువు, ఆకాశం, సూర్యుడు, చంద్రుడు, మరియు పురుషుడు – ఇవన్నీ చరాచర జగత్తులో యొక్క అష్ట మూర్తులుగా యొక్క దేవుని వివిధ రూపాలుగా ప్రకాశిస్తుంది. ఈ పరమాత్మ తప్ప మరొకటి ఉనికిలో లేదు, అనుసంధానం చేసే వారికి ఇది స్పష్టం. ఆ పరమ విభునికి, ఆ శ్రీ గురుమూర్తి, శ్రీ దక్షిణామూర్తికి నా నమస్కారాలు.
సర్వాత్మత్వమితి స్ఫుటీకృతమిదం యస్మాదముష్మిన్ స్తవే
తేనాస్వ శ్రవణాత్తదర్థ మననాద్ధ్యానాచ్చ సంకీర్తనాత్ ।
సర్వాత్మత్వ మహావిభూతిసహితం స్యాదీశ్వరత్వం స్వతః
సిద్ధ్యేత్తత్పునరష్టధా పరిణతం చైశ్వర్య-మవ్యాహతమ్ ॥ 10 ॥
ఈ స్తోత్రంలో వ్యక్తమైన సర్వాత్మత్వం అనేది నుండి, దీనిని శ్రవణం చేయుట, దాని అర్థాన్ని మననం చేయుట, ధ్యానం చేయుట మరియు దాన్ని సంకీర్తన చేయుట ద్వారా, స్వయం ఈశ్వరత్వం మరియు అద్భుతమైన సర్వాత్మభావ మహిమ స్వతః సిద్ధించగలదు. అలా సిద్ధించిన ఈశ్వర్యం ఎనిమిది రూపాల్లో పరిణమించి, అవ్యాహతమైన వైభవంతో ఉంటుంది.
॥ ఇతి శ్రీమచ్ఛంకరాచార్యవిరచితం దక్షిణామూర్తిస్తోత్రం సంపూర్ణమ్ ॥
దక్షిణామూర్తి స్తోత్రం మనిషి యొక్క అంతర్గత జ్ఞానం మరియు పరమాత్మతో ఏకాత్మకతను సూచిస్తుంది. అద్వైత వేదాంతంలో ముఖ్యమైన భాగంగా, ఈ స్తోత్రం సర్వాత్మభావం, ఆత్మను సర్వవ్యాపినిగా చూడటం, మరియు ప్రపంచం యొక్క మాయాత్మక స్వభావం నుండి ముక్తి పొందటంపై గాఢమైన అవగాహనను ప్రదానం చేస్తుంది.
